İran’a uçak ambargosu kalkar mı?

 Amerika’da Obama ve İran’da da Hasan Ruhani’nin iş başına gelmesi ilişkilerin yumuşamasına ve böyle ciddi bir adımın atılmasına sebep olmuş, bu durum dünya kamuoyunda da büyük bir memnuniyetle karşılanmıştı.
Tarih Eylül 2018’i gösterirken Amerikan Hazine Bakanlığı, Boeing ve Airbus şirketlerinin İran İslam Cumhuriyeti’ne uçak satışına izin verildiğini açıklayarak gelişmenin en önemli adımını atmıştı.
Bu iki şirketin İran’a 200’e yakın uçak ve yedek parça satışı İran’da sevinçle karşılanmıştı. Hatta Airbus’tan teslim alınan üç uçağın biri İran hava sahasına girip, İmam Rıza Türbesi’nin üstünden geçerek tavaf ziyaretinde bulunmuştu.
İran tarafı çok sevinçliydi. Çünkü, ABD’li Boeing şirketiyle 2016’da ülkenin ulusal havayolu şirketi İran Air için 80 uçak, 2017’de de Aseman Havayolları için 30 uçak almak için 20 milyar dolarlık bir anlaşma imzalamıştı.
Tahran yönetimi ayrıca Fransız Airbus ile de 2016’da 100 uçak için 19 milyar dolarlık anlaşma imzalamıştı. Her şey çok iyi giderken ABD’de seçimi kazanan Donald Trump’ın nükleer anlaşmadan çekildiğini açıklamasının ardından, ABD Hazine Bakanı Steven Mnuchin, Boeing ile Airbus’ın, İranlı şirketlere uçak satma lisanslarının iptal edildiğini duyurdu. Bir aksilik olmasaydı Boeing 2018’de Airbus ise 2019’da teslimata başlayacaktı.
Ortak Kapsamlı Eylem Planı adı verilen nükleer anlaşmanın yürürlüğe girdiği Ocak 2016’dan sonra İran Air, Airbus’a 118, İtalyan ATR şirketine de 40 kısa menzilli bölgesel uçak siparişi vermişti. Şirket daha sonra Boeing’le de 100 yolcu uçağı için anlaşmaya vardı. Hatta, ABD’nin tek taraflı yaptırımları nedeniyle Tahran yönetimi sipariş edilen uçakların finansmanını sağlayacak banka bile bulmakta zorlanıyordu. İran Air’in yanı sıra İranlı Kish Air’e 10 adet Boeing 737, Aseman Airlines’la da 3 milyar dolarlık Boeing 737 anlaşması imzalamıştı.
İranlı şirketler yoğun ABD ambargosu nedeniyle ellerindeki uçakları zorluklara rağmen yine de uçurmayı başarıyor.
Şah Rıza Pehlevi döneminde İran Air’in Boeing’e ortak olduğu iddia edilir. Halen filodaki Boeing 747-200’lerin 70’lerin sonunda satın alındığı ve 40 yıldır öyle veya böyle kullanıldığını biliyoruz. Bazı uçakları satışa çıkaran İran Air’in hangi uçakları sattığı belli değil. Şurası acı bir gerçek ki, İran yeni uçak alamadığı için kaza riskinin artmasıyla son 40 yılda 200’ü aşkın uçak kazasında 2 binden fazla insan hayatını kaybetmiştir.
Şimdi Joe Biden’ın Amerika’da başkan seçilmesi İran için bir ümit ışığı doğurdu. Başkan Biden’in nükleer anlaşmaya geri dönmeye olumlu baktığı söylenmekte. Ayrıca, Trump’ın yürürlüğe soktuğu 17 kararı iptal eden kararnameleri hemen imzaladığı da biliniyor. Bu durum İran’a uçak satışının önünü açar mı bilinmez. Bilinen şu ki, Boeing’in daralan piyasada İran gibi bir müşteriye kapısını yeniden açmaya hazır beklediği kesin belli. ABD yönetiminin böyle karar alması, İran ile askeri alandaki gerginliği de azaltabilir.
Başta İran Air olmak üzere, çok dikkat çeken ve AB yaptırımlarına muhattap olan Mahan Air ve diğer şirketler de ambargonun kalkmasını beklemektedir.
80 milyonluk nüfusu ve diasporadaki gücüyle İran havacılığı bu yaptırımların kalkmasıyla bölgede ve pazarda önemli bir oyuncu olmaya adaydır. Dengeleri değiltirecek bu uçak satışları Airbus için de önemli bir pazarın kapısını açacaktır.
Uçaklarındaki bazı parçalar ABD malı olduğu için onlar da ambargoya tabii.
Tahran İmam Humeyni Havalimanı’nda birkaç ay içinde yeni Boeing ve Airbus uçakları görürsek şaşırmayalım. İran halkının daha güvenli uçaklara binmesi herkes kadar onların da asli hakkıdır.