USD 0,0000
EUR 0,0000
USD/EUR 0,00
ALTIN 000,00
BİST 0.000

Bursa'nın kuruluşu

Bursa bölgesi, İ.Ö. IV. yüzyılda Bithynia devleti kurulana dek, çeşitli kolonilerin ve ülkelerin egemenliğinde yaşamıştır.

11-02-2016

Bursa ve civarı ile ilgili en eski bilgi, İ.Ö. V. yüzyılda yazılan ünlü Herodot Tarihi'nde yer alır. Ancak Herodot'ta, Bursa ve civarından o tarihte var olan tek kent Kios/Gemlik'tir. Bu tarihte Kios kenti, Argonotların kolonisidir. Kentin kuruluşu İ.Ö. XII. yüzyıla kadar çıkar. Apamea/Mudanya kentininse, İ.Ö. X. yüzyılda kurulduğu sanılmaktadır. Ulubat Gölü'nün üzerinde bir adada bulunan Apollonia/Gölyazı yerleşim yerinin de, İ.Ö. VI. yüzyıldan önce kurulduğu sanılmaktadır.

Krezus/Kroisos (İ.Ö.561-546) tarafından Lidyalıların egemenliğine sokulan Bursa bölgesi daha sonra, bir süre Pers/İran egemenliğine girmiştir. Bursa bölgesi, bu savaşlar  sırasında çok tahrip olmuştur. Bu sırada Yunan göçmenleri bölgeye gelerek Marmara Denizi kıyılarına yerleşmişlerdir. Bu arada Kadıköy'de kurulu bulunan Chalchedon Cumhuriyeti, Bursa ve civarına saldırarak tahrip etmiştir. Dedalses, İranlara karşı savaşarak bir bakıma bağımsız bir Bithynia Devleti kurmuştur. Dedalses'in oğlu  Botiras ve onun oğlu Bas/Byas (İ.Ö. 378-328) Bithynia krallığının ilk kralı sayılmaktadır.(3)

İ.Ö.III. yüzyılda Mudanya'da Myrleia/Apameia kenti, İ.Ö. II. yüzyılda  M.Kemalpaşa yakınlarındaki Melde Tepesi'nde antik Miletopolis kenti, 356 yılında Orhangazi'de Basilinopolis kenti kurulmuştur. Tüm bu antik kentlerin dışında, bölgede ikinci önemde olan yerleşimler de vardır. İznik gölünün güneyinde bugünkü Sölöz köyünde Pythopolis, Yenişehir'de Otroia, Orhaneli'de Adriani, Karacabey'de Kremastis, Eşkel'de Daskylium, Çekirge'de Plai,  Kurşunlu'da Brillos gibi.

Bölgenin bir diğer, belki en önemli kenti de Nicaea/İznik’tir. İznik, İ.Ö. V. yüzyıldan önce kurulmuş olup, Helikore adını taşıyordu. İ.Ö. 316 yılında işgal edilip Yunan kolonisi olmuştur.

Bursa kenti ile ilgili en eski bilgi, İ.Ö. I. yüzyılda yaşamış Strabon'nun ünlü Coğrafya’sında şu şekilde yer alır:

"Prusa, 'Mysia Olimposu' eteklerinde kurulmuş  ve iyi yönetilen bir kenttir. Fhrygialılar ve Mysialılar ile sınır komşusu olan bu kent, Kroisos'a (4) karşı savaşan  Prusias tarafından kurulmuştur."( Strabon, Coğrafya, İst. 1987. s.43)

V. yüzyılda yaşamış Yunan coğrafyacısı olan Bizantion’lu Etien'e göre de Bursa; Cyrus ile çağdaşı olan Prousias adlı kral döneminde kurulmuştur.(5)

Bursa’nın kuruluşu konusunda verilen bilgiler belirsiz ve karışıktır. Arrianus (6) ve Yaşlı Plinius’un (7) verdiği bilgilere göre net bir sonuç çıkmıyor. Tarihte kurulan üç Prousa yazarlarca sürekli karıştırılmıştır. Bilge Umar’a göre ise Prusa/Bursa adı kişi adından, yani Prousias’dan geliyor. Anadolu’nun yerli dili olan Luwi dilinde Pura/Pria’dan geliyor. Assa/issa sözcüğü de yerleşim-kent demekti. Böylece Pria-issa sözcüklerinin birleşiminden, hisarlı kent anlamana geldiğini savunur ki, bence de bu daha doğru bir savdır. Hatta Umar, Prousias’ın adının da, Prousa/Bursalı olması nedeniyle ias takısı aldığını savunur.(8)

Bursa’nın kent statüsüne yükselip çevresinin surlarla çevrilmesi, Bithiyna kralı I. Prusias (İ.Ö. 232-192) döneminde gerçekleşmiştir. Kartaca kralı Hannibal, Roma imparatoru ile yaptığı savaşı kaybedince, askerleriyle birlikte I. Prusias'a sığınmıştır. Hannibal, I. Prusias tarafından büyük itibar görmesi üzerine, onun onuruna Bursa kentini kurmuştur. Kente bu nedenle Prusa adı verilmiştir. İ.Ö. II-III. yüzyılda yaşamış Plinius'un, Bursa’nın kuruluşuna dair verdiği bu bilgi, bizce en doğrusudur.(9) Bursa’nın, İ.Ö. II-III. yüzyılda  kurulduğunu kabul edebiliriz.(10)

İznik Gölü ve Gemlik yöresinden çıkan yazıtlarda, yerleşim alanlarının yanı sıra bölgede yoğun olarak çiftliklerin varlığına tanık olmaktayız. Özellikle Romalı senatörlerin bu bölgede geniş arazileri olduğu anlaşılmaktadır.(11) Son Bithynia kralı IV. Nikomedes, İ.Ö.74 yılında, kendi isteğiyle krallığını Roma'ya bağladı. Bursa ile ilgili belge ve kaynaklar Trianus döneminden sonra azalıyor. 257 yılında: Nikaia, Kios, Apameia ve Prusa’da kalelerin olduğu belgelerden anlaşılıyor.(12)

Önce Romalılar, sonra da Bizanslıların bir ili olarak, Türklerin Bursa civarına geldikleri tarihe kadar Bithynia adını korumuştu. Hatta, Anadolu Selçuklu Devleti yıkıldıktan sonra kurulan Beylikler de, Anadolu'da yüzyıllardır varlığını sürdüren devletçiklerin sınırlarını korumuştur. Osmanlı Beyliği de, Bursa bölgesinde kurulduğu için, yabancı kaynaklarca Bithynia Beyi veya Krallığı olarak anılmıştır.

Raif Kaplanoğlu