USD 0,0000
EUR 0,0000
USD/EUR 0,00
ALTIN 000,00
BİST 0.000

Bursa'da sermaye birikimi ve bankacılık

Bursa'daki canlı ticari hayat, paraya olan gereksinim bazı finansman sorunlarına neden olmaktaydı.

25-02-2016

Bu finansman sorunlarını çözmek üzere devlet, 1876 yılından sonra, bugünkü döviz büroları gibi köşe sarraflığının kurulmasına Bursa’da izin verildi.134 Donald Quataert'e göre yüzyılın başında, Bursa’daki sermaye kesiminin etnik ve toplumsal özellikleri şöyleydi: Filatür fabrikalarının sahipleri ile İpekçilik Okulu’ndan mezun olanların ortak iki özellikleri vardı: Bu iki grup da göreli olarak kendi sektörlerinin en önünde yer alıyorlardı; diplomalı mezunlar kozacılıkta Pasteur tekniğini yaygınlaştırırken, fabrika sahipleri de buhar gücünü kozadan iplik çekimini uygulanmaktaydı. Aynı yıllarda Bursa'da faaliyetine devam eden 41 fabrikadan sadece 10 tanesinin Müslüman-Türk sermayedarlara aitti. Şehrin ticaret ve sanayi hayatında yabancı ve azınlık sermayesinin egemenliğinin örgütleşme düzeyinde olan yansımalarını meslek örgütü düzeyinde de görüyoruz (Aktar 1996: 133).

Çok büyük bir sermaye ve finansman ihtiyacına rağmen, uzun yıllar Bursalıların bir banka kurmamış olması çok ilginçtir. Bunun en önemli nedeni, özellikle yabancı tüccar ve fabrikatörlerin, üreticinin elinden ucuz ürün almak üzere peşin ödemeler yapmış olmaları. Çünkü Bursa’da açılacak bir banka veya sandığın Türkler tarafından yapılması çok güçtü. Abdülhamit’in istibdat dönemindeki örgütlenme sorunu da bunun bir nedeni olabilir. Müslüman sermayedarların olmaması, Bursalı Müslümanları yabancılara muhtaç durumda bırakıyordu.

Bursa’da para piyasası öteden beri, başta Yahudiler olmak üzere azınlıkların elindeydi. Bursa'da sanayinin kısa vadeli finansmanına dönük bankacılık sistemlerinin gelişmemiş olması, Osmanlı girişimcilerini yüzde 20-40 arasında faiz oranlan ile çalışan sarraf ve tefecilerin insafına bırakıyordu. Avrupalı girişimciler ise kendi ülkelerinden aldıkları düşük faizli kredilerle koza alımlarını rahatlıkla finanse ediyorlardı (Aktar 1996: 123).

1889 yılında Bursa’da “Memleket Sandığı” adıyla bir tarım kredi sandığı kurulmuştur. Ancak bu bir yardımlaşma kurumu olup modern bankacılık düşüncesinden uzak olan bu sandık fazla uzun ömürlü olmamıştır. Bursa’da şube açan en eski banka Bank-ı Osmanî’dir (Osmanlı Bankası). 1875 yılında Koza Han içinde faaliyete başlayan Osmanlı Bankası daha sonra yapılan birtakım statü ve yer değişlikleriyle uzun yıllar faaliyetlerini sürdürmüştür136 (Eldem 1997: 121). 1926 yılında bankasının şube müdürü bir yabancıydı (Cemal Nadir 1926: 13).

Bursa’da faaliyete geçen ikinci banka Ziraat Bankası’dır (Bursa, Sayı 103, 21 Ara-lık 1310). Koza Han civarındaki bürosunda, 1 Mayıs 1305 (14 Mayıs 1889) tarihinde hizmete giren bankanın ilk sermayesi ise 14.763 liradır. Örneğin 1926 yılına kadar sadece zirai kredi veren banka, daha sonra ticari krediler de verilmeye başlamıştır.140 Hüdavendigâr vilayetine 1897 yılında 5,6 milyon kuruş, 1908 yılında ise ülkede en çok kredi açılan il olmuştur. 1897 yılında ise Aydın’dan sonra ikincidir. 1908 yılında ise Bursalılara 13,7 milyon kuruş kredi verilmiştir. Bu kredi oranları oldukça yüksektir. 1908 yılında Bursa’daki 39 bin kişiye kredi açılmıştır (Güran 1998: 157).

Bursa’da faaliyette bulunan diğer önemli banka Deutsche Orient Bank’tır. Banka, 1906 yılından beri Bursa’da faaliyetini sürdürmekte olup 1922 yılına kadar da faal durumdaydı (Eldem 1994: 212). Birinci Dünya Savaşı ortalarına doğru kurulan “İtibar-ı Milli Bankası’nın da Bursa’da bir şubesi vardır.

1. Meşrutiyet döneminde Bursa’da yaygın olarak sigortacılığın geliştiği gözlenmektedir. Gerek yabancı, gerek yerli sigorta şirketlerinin Bursa’da şube açıp iyi işler yap-tığını belgelerden öğrenmekteyiz. Hatta bir sigorta şirketinin 1880’li yıllarda, Bursa’nın en önemli kent planlarından birini sigorta amaçlı olarak yaptığını görmekteyiz. Ev ve işyerlerinin sigortalanması, o tarihteki yangınların sıklığından olacak, günümüzden çok daha ilgi gördüğünü söyleyebiliriz. Bu şirketlerin başında da Onion şirketi gelmekteydi (KA, yıl 1894, E/23, 33)

Raif Kaplanoğlu