Bursa dört kez büyük nüfus hareketine uğramıştır. Bunların ilki Bursa'nın fethi ile olmuştu. Birçok gazi ve abdallar, müritleri ve aşiretleriyle gelip Bursa'ya yerleşmişlerdi. İkincisi, 1530-1570 yıllar arasında, Celaliler'den kaçanların Bursa'ya sığınmaları nedeniyle olmuş ve kent nüfusu iki misli artmıştı. Üçüncü büyük nüfus artışı, XIX. yüzyıllarının ikinci yarısında olmuştu. Bursa bu dönemde, 1880'li yıllarda gelen 93 Göçmenleriyle, Doğu'dan Ermeni göçleri nedeniyle büyük bir nüfus hareketliliği yaşanmıştı.
1294/1877 Salnamesi‟ne göre Bursa‟da hane reisi sayısı: ( s.136)
Kazası
Müslim
Gayrimüslim
Bursa
8.938
6.220
M.Kemalpaşa
2.267
680
Orhaneli
9.431
-
Gemlik
2.595
3.755
Orhangazi
2.037
6.900
Mudanya
3.476
3.603
Tirilye
55
1.660
Yenişehir
4.085
1.020
İznik
3.966
95
İnegöl
7.720
2.373
Karacabey
5.234
4.235
1296/1879 Salnamesi'ne göre nüfus:
Kazası
İslâm
Rum
Ermeni
Bursa
22.822
8.782
3.070
Mudanya
1.520
3.203
-
Tirilye
81
1.807
-
Gemlik
3.359
3.129
969
Orhangazi
2.140
-
7.400
Karacabey
4.112
4.156
445
M.Kemalpaşa
?
Harmancık
4.338
-
-
Orhaneli
9.758
-
-
İnegöl
6.500
-
2.453
İznik
4.765
182
-
1303/1886 Salnamesi'ne göre Hüdavendigâr Vilayeti nüfusu:
İlin genel nüfusu:
Milleti
Yerli
Yabancı
İslâm
770.703
10.530
Rum
58.701
1.825
Ermeni
44.332
1.163
Katolik
1.863
123
Bulgar
438
59
Yahudi
2.346
242
Protestan
546
52
Latin
10
-
Toplam
878.942
14.034
1303/1886 Salnamesi'ne göre Bursa Sancağı'nın nüfusu:
Milleti
Erkek
Kadın
İslâm
91.368
86.776
Rum
22.609
20.820
Ermeni
12.226
11.228
Katolik
150
162
Bulgar
204
177
Yahudi
1.184
1.155
Protestan
184
153
Latin
4
6
Toplam
120.475
27.878
Kent içi nüfusu:
Milleti
Erkek
Kadın
İslâm
19.895
18.277
Rum
2.694
2.649
Ermeni
3.429
3.433
Katolik
162
163
Bulgar
722
-
Yahudi
1.175
1.149
Protestan
81
1.149
Latin
6
4
Toplam
27.463
25.795
Bursa köylerde toplam 51.152 Müslüman, 14.376'i Rum olmak üzere toplam nüfus 118.685'dir (1303/1886 Salnamesi, s.68-
1312/1894 Salnamene göre Hüdavendigâr Vilayeti nüfusu:
Bursa Sancağı: Yerleşim Yeri
Toplam Nüfus
İslâm Nüfus
Rum Nüfus
Ermeni Nüfus
Bursa
121.419
88.764
21.492
5.664
Mudanya
16.905
4.966
11.940
-----
Karacabey
34.714
25.298
8.197
974
M.Kemalpaşa
41.902
40.050
1.040
812
Gemlik
21.046
11.273
6.675
2.885
Orhangazi
20.421
5.935
----
14.415
Orhaneli
38.928
38.928
----
-----
Toplam
295.335
38.928
----
-----
Ertuğrul Sancağı Bilecik
63.819
48.674
7.662
6.547
Söğüt
44.185
38.631
1.592
3.707
İnegöl
46.546
40.460
----
5.740
Yenişehir
31.542
28.051
1.822
1.648
Toplam
186.092
155.816
11.076
17.642
Yerleşim Yeri
Toplam Nüfus
Müslim Nüfus
Ermeni
Nüfus
Rum
Nüfus
Bursa
137.653
101.913
6.529
23.435
Mudanya
24.115
7.223
54
16.759
Gemlik
25.041
14.516
2.918
7.53
Orhangazi
33.397
11.694
21.546
-----
M.K.paşa
56.116
53.718
915
1.324
Karacabey
35.239
24.973
887
9.279
Orhaneli
45.704
45.804
-----
-----
Toplam
357.265
259.841
32.849
58.332
Yerleşim Yeri
Toplam Nüfus
Müslim Nüfus
Ermeni
Nüfus
Rum
Nüfus
Bursa
137.653
101.913
6.529
23.435
Mudanya
24.115
7.223
54
16.759
Gemlik
25.041
14.516
2.918
7.53
Orhangazi
33.397
11.694
21.546
-----
M.K.paşa
56.116
53.718
915
1.324
Karacabey
35.239
24.973
887
9.279
Orhaneli
45.704
45.804
-----
-----
Toplam
357.265
259.841
32.849
58.332
Cumhuriyet öncesindeki Bursa'daki nüfus verilerinin çok sağlıklı olduğu söylenemez. Çok çeşitli nedenlerden dolayı resmi veriler dâhil olmak üzere gerçekçi rakamlar verilmemekteydi.57 Örneğin, 1898 ile 1907 Salnameleri arasındaki köy nüfusları ge-nellikle aynıdır.58 Çoğunlukla kilise kayıtlarına dayanan Cuinet'in verileri de, resmi verilerle uyuşur. Ancak bazı ilçelerde bü-yük farklılıklar gözlenmektedir. Bu farklılığın resmi kayıtlarda değil, Cuinet'in verilerinde aranmalıdır.59 Bursa merkez kaza-sında 102.400 Müslüman, 11.261 Rum, 14.584 (Ortodoks, Protestan ve Grogoryen toplamı) 2.548 Yahudi, 1.250 yabancı ol-mak üzere toplam olarak 132.047 kişi ya-şamaktaydı. Buna göre tüm sancakta 261.386 Müslüman, 68.749 Rum, 46.809 Ermeni, 398 Bulgar, 2.704 Yahudi, 1.294 Kıptî ve 832 yabancı olmak üzere toplam 382.220 kişi yaşadığı tahmin edilir (Cuinet 1894: 110).
1883 tarihli sayım ile 1903 yılı sayımı ara-sında 251.990 kişilik bir fark görülür. Bu fark, büyük ölçüde göçmenler nedeniyle olmuştur (1324 Salnamesi, s.194). 1900'lü yılların başında Hüdavendigâr Livasının tüm nüfusunun bir buçuk milyona yaklaştığı kabul edilebilir.60 Bursa Sancağı ve kent nüfusu verilerinde de benzer tartışmalı rakamlar verilmektedir. Sancak nüfusunun 150 bin, kent nüfusunun da 50 bin civarında olduğu anlaşılmaktadır. Hatta bu rakamı abartı olarak kabul edenler bile vardır.61 Bursa'daki Gayrimüslim nüfusu ise, gerek sancak düzeyinde, gerekse kent içinde üçte birini aştığı görülmektedir.