Esence (Eşkel)

İlçenin batısında, Zeytinbağı'na 19 km uzaklıktadır. Kadı sicillerinde, daha çok Büyükeşkel anlamında Eşkelkebir olarak anılmıştır. Mudanya’da iki Eşkel vardı. Ancak diğer Eşkel köyüne sicillerde rastlayamadık. Diğer Eşkel köyü biraz doğuda, tarihi bir çeşmenin yanındaydı. Bugün tarlalıktır. Küçükeşkel köyü, 1920 yılında bir Rum köyü iken, Büyükeşkel ise Türk köyü idi. Emir Sultan’ın vakıf köyü­dür. Ancak köyde, Yıldırım Bayezit’ın vakıflarının da bulunduğu belgelerden anlaşılmaktadır. Köy olasılıkla XIV. yüzyılda kurulmuştur. Aslında köyün tarihi, Türklerden çok önceki devirlere dek gitmektedir. Köyün doğusunda yer alan arazilerde, tapularında ‘Kale Yanı’ mevkii geçtiğine göre, köyde eski bir kale vardı. Yine halk arasında Gümbürdek Mağarası denilen yerin de, kalenin mağrası olduğu söylenmektedir. 1530 tarihli tahrir defterine göre Kite/Ürünlü’ye bağlı olup 17 hane Hıristiyan yaşayan Küçük Eşkel ile Bözürük (büyük) Eşkel olarak anılan köyde ise 4’ü Müslüman 89 hane yaşayan büyükçe bir kasabadır. Eşkel, Bursa'nın önemli bir limanı idi. Osmanlı Devleti döneminde en yoğun işlem hacmi olan limanlardan biri Eşkel idi. 1895 ve 1908 Yıllıklarına göre 116 hane yaşayan köy, Kurtuluş Savaşı sırasında kısmen yakılmıştır. Sadece 17 ev yanmaktan kurtulmuştur. Çok sayıda kişi de yaşamını yitir­miştir. 1927 yılında 553 kişinin yaşadığı köyde, 1990 yılında 1.528, 1997 yılında 2.283 kişi yaşamaktaydı. Köyde bugün tümüyle yerliler yaşamaktadır. Eski Eşkel olarak anılan ve Rumların yaşadığı köy ise bir daha kurulmamıştır. Burası, köyün 500 m kadar doğusunda bulunan Küçük Eşkel Çeşmesi civarındaydı. Köydeki eski liman, yeni liman yapımı sırasında yok olmuştur. Antik limanın Söğütpınar mevkiinde olduğu da söylenmektedir. Köy ile Tirilye arasındaki Kapan Limanı’ndaki kalıntılar ise halen ayaktadır.

Raif Kaplanoğlu